استخوان از مواد معدنی (بخصوص کلسیم) و پروتین (بخصوص
کلوژن) تشکیل یافته. بافت استخوانی ترکیبی از لایه ای استخوانی متراکم و لایه ای
اسفنجی است که در غشایی خاص احاطه شده. بافت داخل سلول های استخوانی در طی رشد
متراکم می شوند و معمولا تا سنین 25 سالگی استخوان به حداکثر تراکم خود می رسد
سلول های استخوان ساز و سلول های تخریب کننده در مغز
استخوان وجود دارند که دائما بافت استخوانی را در بدن تخریب کرده و سلول های جدید
را جایگزین آن می سازند. در حالت طبیعی پس
از سن بلوغ حالت تعادل بین سرعت تخریب و جایگزینی وجود دارد که در سنین بالا و یا
زمانی که به هر علتی تخریب سریع تر از جایگزینی صورت بگیرد استخوان ها پوک و
شکننده می شوند.
پوکی استخوان به حالتی گفته می شود که تراکم بافت
استخوانی کاهش یافته و در نتیجه استخوان ضعیف شده و ممکن است بر اثر ضربه ای نه
چندان شدید دچار شکستگی شود. این شکستگی ها معمولا در استخوان های بلند مثل دست،
ستون فقرات و لگن رخ می دهد که حتی می تواند ناشی از زمین خوردن یا فعالیت هایی
ساده چون بلند کردن اشیاء، سرفه کردن، خم شدن یا چرخیدن باشد.
عوامل مختلف
ژنتیکی چون جنسیت (زن ها پس از سنین یائسگی
بیشتر از مردان به پوکی استخوان دچار می شوند) و نژاد، سن، کاهش استروژن در
یائسگی زودرس در خانم ها، استفاده از برخی از داروها (مثل استیرویدها) و بیماری
های مختلف (مثل بیماری تیروئید و برخی از سرطان هامانند میلوما1) و
تغذیه نامناسب (کمبود ویتامین د، مصرف بالای پروتئین، کافئین یا نمک) در تعیین
حداکثر تراکم تودۀ استخوانی و خطر ابتلا به پوکی استخوان موثر هستند.
برای تشخیص پوکی استخوان معمولا با تابش اشعه ایکس
با دوز پایین2 تراکم تودۀ استخوان را مطالعه می کنند. استخوان متراکم
انرژی را جذب کرده و به صورت آبی تیره دیده می شود، استخوان کم تراکم به صورت زرد در تصویر دیده می شود. عکس
برداری با اشعه ایکس با دوز بالا برای پوکی استخوان خیلی مفید نیست چون پوکی
استخوان تا بحد جدی نرسیده باشد با اشعه ایکس دیده نمی شود.
آزمایش خون
و ادرار اگرچه بطور مستقیم برای اندازه گیری تراکم استخوان ها مفید نیست به منظور پی
بردن به علل جانبی پوکی استخوان مثلا پر کاری غدۀ تیروئید استفاده می شود.
روش های درمان پوکی استخوان
تسکین درد ناشی از صدمه خوردن به استخوان ها، بهبود چگونگی
حرکت بیمار و جلوگیری از پیش روی بیماری از اهداف مهم درمان پوکی استخوان است. ورزش
و جلوگیری از زمین خوردن از نکات مهم درمان می باشند، چرا که بی تحرکی باعث افزایش
تخریب استخوان می شود؛ ورزش هایی مثل طناب بازی باعث افزایش تودۀ استخوانی ران می
شود. البته شروع ورزش باید تحت نظر دکتر یا فیزیوتراپ باشد.
برای کنترل درد در برخی موارد از مسکن های تزریقی
استفاده می شود. گاهی نیز استفاده از قرص های مسکن مثل پاراسیتامول،3
ترکیبی از پاراسیتامول و کدئین4 یا ضد التهاب هایی چون ایبروفن5 کافی
است. طب سوزنی و استفاده از دستگاه های تنز6 (که با ارسال پیام درد
مداخله می کند و آنرا غیر قابل درک می کند) و فیزیوتراپی هم گاهی موثر است.
در کنترل پوکی استخوان استفاده از رژیم غذایی غنی از
کلسیم نیز می تواند به بیمار کمک کند. از رژیم غذایی که با کاهش شدید وزن همراه
است باید اجتناب کرد زیرا ممکن است به کاهش میزان حداکثر توده استخوانی منجر شود.
درمان هورمونی با
قرص ها، چسب های پوستی7 و پلت ها8 برای برخی از
بیماران بهترین درمان است. زنانی که هنوز
به سن یائسگی نرسیده اند و به پوکی استخوان دچار هستند تحت هورمون درمانی قرار می
گیرند. کمبود هورمون تستوسترن اغلب در مردانی که به پوکی استخوان دچارند دیده شده
و در این صورت این هورمون به صورت تزریقی یا چسب پوستی به بیمار داده می شود. البته
در مواردی استفاده از روش های درمان غیر هورمونی ترجیح داده می شود.از داروهای غیر
هورمونی می توان از بیس فسفات ها9 نام برد که سلول های تخریب استخوان
را غیر فعال می سازند و بخصوص در پیشگیری از تخریب استخوانی ناشی از استفاده از
استیروئید ها موثر هستند. معمولا از بیس فسفات ها بین سه تا پنج سال استفاده می
شود و پس از این مدت تراکم استخوام کتنرل می شود.
بیس فسفات ها که عبارتند از:
- اتیدرونات10
(که گاهی باعث ایجاد حالت تهوع و استفراغ می شود. این دارو باید روی شکم خالی و با
لیوان آبی مصرف شود و تا دو ساعت پس از خوردن قرص چیزی نباید خورده شود. معمولا
این دارو برای دو هفته مصرف می شود و بیمار برای یازده هفته از مکمل کلسیم استفاده
می کند. دوره درمان نود روز طول می کشد.)
- آلندرونات11
( که معمولا نیاز به مکمل کلسیم ندارد. اسهال، ناراحتی در مری، ترش کردن و سوهاضمه
از عوارض جانبی این داور می باشد که باید با شکم خالی استفاده شود و تا مدت سی
دقیقه بعد بیمار نباید دراز بکشد.)
کلستیونین12
هورمونی است
که توسط غدۀ تیروئید ساخته می شود و سلول های تخریب کنندۀ استخوان را غیرفعال می
سازد. این هورمون شکل فعال ویتامین د است. معمولا از کلستیونین سه بار در هفته به صورت تزریقی استفاده می شود.
فلوراید سدیم13
در دوز 15 تا 25 میلی گرم فلوراید از این دارو در
برخی از کشورهای اروپایی برای افزایش تشکیل استخوان استفاده می شود.
رلوکسی فن14
در برخی موارد این دارو شبیه به هورمون استروژن عمل
می کند. مممولا این دارو عوارض جانبی زیادی ندارد ولی ممکن است که احساس گر گرفتگی
که در برخی زنان پس از یائسه شدن رخ می دهد و خطر ترومبوز سیاهرگی را افزایش دهد و
از این رو برای همه مناسب نیست.
مکمل کلسیم
برای بیمارانی که میزان کلسیم دریافتی در غذای آان
پایین است استفاده می شود.
- Myloma
- Dual Energy x-ray )DXA( Bone Density
- Paracetamol
- Codeine
- Ibuprofen
- Transcutaneous electrical simulation (TENS)
- Patches
- Pellets
- Bisphnates
- Etidronate
- Alendronate (Fosamax)
- Calcitonin
- Sodium Floride
- Raloxifene (Evista)
دکتر شهیره شریف (PhD, MSc)
@ All rights reserved
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
Disclaimer: the main purpose of this blog is to
assemble my notes for my Continuing Professional Development (CPD). The topic
discussed here should not be referred to as the only source of information. If
there is anything with respect to this article that concerns you, please
contact your doctor or pharmacist
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
